Ben jij psychisch gezond?

In eerste instantie lijkt dit misschien een rare vraag. Je zult misschien zeggen: Ik weet heus wel of ik psychisch gezond ben. Mij mankeert niets. Ik ben toch zeker niet gek? (Of misschien denk je juist dat je psychisch ongezond bent, dat kan natuurlijk ook.) Als je naar lichamelijke gezondheid kijkt merk je misschien, dat het best lastig is om te bepalen of je gezond bent. Op het moment dat ik dit schrijf moet ik nog naar de kaakschirurg in verband met een ontsteking. Dat is niet gezond zou je kunnen zeggen. Maar … ik voel mij niet ongezond. Ik ben niet ziek. Ben ik dan (helemaal) gezond? Op psychisch vlak, als je aan iemand denkt met ADHD bijvoorbeeld, zou je je af kunnen vragen: is die persoon psychisch ongezond? Als iemand meer dan gemiddeld impulsief en actief is, ben je dan ziek? Ik denk (hoop) niet dat er veel zijn die dat zullen vinden. En als je last hebt van angsten, ben je dan ziek? Iedereen is toch wel eens bang (zoals ik voor de kaakchirurg). Ben je dan psychisch ziek? Waar ligt de grens bij ziek en gezond? Is er wel een duidelijke grens?

Het transactionele model

Ik las in mijn studieboek¹ (voor SPH jeugdzorgwerker) over een model (het transactionele model) dat de opvatting heeft, dat het niet alleen om de omgevings- en persoonskenmerken gaat, maar ook om de subjectieve betekenis die iemand er aan geeft.  Niet de omstandigheden zijn bepalend voor je psychische gezondheid, maar veel meer de manier waarop je er tegenaan kijkt, wat je er van vindt, hoe je het beleeft. (Lees in dit verband ook eens mijn blog over Gelukkig zijn.) Als jij bijvoorbeeld tegenslagen als onderdeel van het leven accepteert, en gelooft en ervan uitgaat dat je daar weer bovenop komt, dan zal dat niet echt een negatieve invloed op je hebben. Als je echter tegenslagen als bedreigend en zeer ernstig ervaart, zal dat een negatief effect hebben op je psychische gezondheid. In mijn geval van de kaakchirurg:  Ik zie er vreselijk tegenaan. Als ik niet uitkijk word ik er helemaal somber en negatief van. Het is dus belangrijk om daar anders tegenaan te kijken. Het gaat voorbij, het is ‘goed’ voor me. Ik kan mijn gevoel delen met anderen, wat mij ook weer sterkt. ik moet afleiding zoeken zodat ik er niet steeds aan denk.  Het is dus belangrijk om het te relativeren en om de focus op iets anders te leggen, anders ‘maak ik mezelf ziek’. Zo heb je zelf dus invloed op je psychische gezondheid. En nee, dat is niet altijd makkelijk. Maar wel belangrijk.

Draagkracht en draaglast

Het gaat dus eigenlijk meer om de draagkracht en de draaglast. Als jouw draagkracht groter is dan jouw draaglast, dan zul je minder snel psychische problemen ervaren. Als je draaglast lang duurt en extreem veel groter is dan je draagkracht, dan spreek je van een psychische stoornis/probleem (zoals angsten, dwang, verslaving enz.) Er zijn natuurlijk heel veel invloeden die je psychische gesteldheid kunnen aantasten. Het is niet zo simpels als het lijkt. Er kunnen verschillende moeilijke gebeurtenissen in je leven plaatsvinden, die het je moeilijker maken . Daar heb je lang niet altijd invloed op. Het kan ook zijn dat je in een moeilijke omgeving opgroeit/bent opgegroeid. Er kunnen je allemaal dingen (gebeurtenissen, ziektes) overkomen waar je geen invloed op hebt (dan wordt de draaglast dus groter).
Daar tegenover staat, dat je mensen om je heen kunt hebben die jou ondersteunen, bemoedigen. Je kunt zelf ook zeer positief ingesteld zijn en veel ‘in huis’ hebben waardoor je er makkelijker mee om kunt gaan, De ene persoon staat van nature anders in het leven dan de andere (dat vergroot dus je draagkracht.)

Dus

Het maakt in elk geval veel uit hoe je er op reageert. Je kunt het jezelf minder moeilijk maken als je er positief mee omgaat. En nogmaals: dat is voor de een makkelijker dan voor de ander, maar het is zeker de moeite waard om je hiervoor in te zetten en dit te oefenen. Leer positief omgaan met negatieve ervaringen. En de ene keer lukt dat beter dan de andere keer, maar geef de moed nooit op.

Hoe doe je dat: positief omgaan

Dat heeft alles met je gedrag te maken. Als je bijvoorbeeld overgewicht hebt, en je hebt besloten om af te vallen, dan ben je er nog niet, nee, dan begint het pas. Je zult je gedrag moeten aanpassen om resultaten te boeken. Je kunt gaan klagen en je slecht voelen, of je kunt stappen gaan zetten om het te veranderen. In ‘de theorie van gepland gedrag’ (ook in voornoemd boek¹ genoemd) wordt er van uitgegaan, dat je gedrag wordt beïnvloed door attitude (hoe sta je tegenover het gedrag, wat zijn voor jou de voors en tegens. Ik vond deze site die het mooi uitlegt. Gaat in dit geval over sporten.), subjectieve norm (overtuiging van wat anderen er over denken; sociale norm), en self-efficacy (vertrouwen in je eigen kunnen). Een model dag nog iets uitgebreider is, is het ASE-model. ASE is een afkorting van Attitude, Sociale invloed, en Effectiviteit (vergelijkbaar dus met ‘de theorie van gepland gedrag’). Dit model gaat er van uit dat de intentie die je hebt om bepaald gedrag te vertonen afhankelijk is van je ‘ASE’, waarbij de eigen effectiviteit afhankelijk is van je inschatting van wat je kunt, de inschatting of je dit gedrag kunt volhouden, en de mate van zelfvertrouwen. Verder noemt het ASE-model ook ‘externe variabelen’, zoals leeftijd, sekse, demografische kenmerken, en psychologische kenmerken. Deze beïnvloeden je ASE. Best ingewikkeld dus.

Samengevat

Je gedrag wordt bepaald doordat je dat gedrag graag wilt laten zien/doen (positieve intentie), maar er zijn ook bepaalde belemmeringen. Er zijn vele invloeden die je gedrag beïnvloeden, zowel positief als negatief. Belangrijk is in elk geval, dat je een positieve intentie hebt, en dat je vertrouwen in jezelf hebt dat je het kunt. Richt je op de positieve kanten, zoek de mogelijkheden en kansen, en geloof in jezelf. Als je dat voor ogen houdt heb je de meeste kans om veranderingen door te voeren die goed zijn voor je fysieke en psychische gezondheid. Zo kun je zelf toch bijdragen aan je eigen welbevinden.

Tot slot

Het is natuurlijk wel belangrijk om er bewust over na te denken en keuzes te maken. Doe je dat niet, dan verval je automatisch in dat wat je gewend bent (en verandert er dus niets). Soms zul je je attitude moeten aanpassen om gewenste veranderingen door te kunnen voeren.

Aan jou de keuze.

Is dit duidelijk genoeg omschreven? Heb je er vragen over? Je kunt het hieronder laten weten.

¹ Preventie in het Sociale Domein, toepassingen en achtergronden (Sijtze de Roos en Mart van Dinther)